Nationaal Monument Kamp Amersfoort
Om stil van te worden
– Francis Ter Horst
Meestal schrijf ik mijn verslag de volgende dag, alles nog lekker vers in het geheugen. Dit keer heb ik alles even moeten laten bezinken. Wat een indrukwekkende en heftige plek.
Samen met mijn man ben ik naar het nationale monument kamp Amersfoort geweest. Hier is ook een klein museum gedeelte bij. Op de website hadden we al gezien dat er een audiotour is. Ingesproken door Jeroen Kijk in de Vegte, voor mij een bekend stem van de audiodescriptie bij veel tv programma’s. Iets om naar uit te kijken want ik vind hem zo een duidelijke en rustige stem hebben. Ook is er in het weekend twee keer per dag een toer over het buitenterrein onder begeleiding van een gids. Dus even goed timen qua tijd zodat we die ook mee kunnen pakken.
Bij aankomst op de parkeerplaats voelde ik al gelijk de beladen sfeer. Nu ben ik hier ook erg gevoelig voor, maar mijn man gaf aan dat er achter de parkeerplaats een foto bos is. Overlevenden die op hun oude dag op de foto zijn gezet. Vereeuwigd in een verroestte lijst met onder hun foto geen naam maar hun nummer dat ze in het kamp hadden gekregen. Mooi om deze voornamelijk mannen hun identiteit terug te geven zodat ze nooit vergeten worden.
Bij binnenkomst werden we hartelijk ontvangen en kregen we een korte uitleg over de route over het binnenplein en het kastje van de audiotour. Heel fijn dat er geen knopjes gebruikt hoefden te worden maar alleen maar het kastje voor het punt houden. Dan is het toch fijn dat mijn man mee was zodat hij me kon vertellen waar de scan punten waren. Ik snap dat ze de kastjes op zo een beladen plek niet willen laten opvallen maar dat betekent wel dat je iemand met goede ogen nodig hebt om de punten te vinden.
De stem van Jeroen vertelde in alle rust over waar je stond en wat er op die plek gebeurde. Hoewel het geen echte audiodescriptie was, werd het beeld voor mij heel erg duidelijk. Elk scanpunt had maar een korte beschrijvingen, wat ik zelf ook erg prettig vond. Minuut of drie en dan weer door naar het volgende punt. Tijdens het rondje dat je loopt over het binnenplein heb je dan ook tussendoor even de tijd om het verhaal te verwerken.
Bij de maquette van het kamp was een langere beschrijving. En in combinatie met het voelen van de maquette kreeg ik een heel goed beeld. Een beetje hulp van mijn man met welk gedeelte dan gearceerd was en we nu waren en hoeveel meer er dus omheen was, wat nu een andere functie heeft.
Vooral de rozentuin maakte indruk op mij. Het klinkt zo mooi, maar eigenlijk was dit een helse strafplek. Een smalle strook tussen hoog prikkeldraad waar je moet gaan staan als de bewakers vonden dat je dat verdienden. Soms moest je daar uren lang stil staan zonder te bewegen. Het grind om je voeten aangeharkt zodat het duidelijk was als je wel een voet verzette. Soms in pijnlijke houdingen. Weer of geen weer, uitgehongerd. De sadistische commandanten bedachten elke keer weer wat nieuws. De gevangenen zelf hebben deze plek zelf de rozentuin genoemd. Gevangen tussen het prikkeldraad alsof je tussen de doornen van rozen vastzit. Een overlevende heeft na de oorlog van een stuk van het prikkeldraad een roos gemaakt en deze in steen verwerkt. Dit beeld ligt nu voor de ingang van de rozentuin.
Na de rondgang over de binnenplaats konden we ons verzamelen voor de toer over het buitenterrein. De gids kwam gelijk even naar mij toe. Tijdens de rondleiding moet je een ongelijke trap op. Of dit lukte of dat ik daar hulp bij nodig had. Zo attent om dat even te checken.
Buiten bij de wachttoren, een originele die nog steeds op dezelfde plek staat. En dan vertelt hij al gelijk een verhaal dat ik in mijn stoutste dromen niet zou kunnen bedenken. De wachttoren is voor de helft afgesloten met ramen. Het gekke is dat de ramen zitten aan de kant buiten het kamp. De geweren en mitrailleurs stonden op het kamp gericht. Dus geen wachttorens om de vijanden buiten te houden maar om de gevangen binnen te houden. De laatste twee meter naar het prikkeldraad was een verboden zone. Kwam je daar wel dan mochten de wachters je neerschieten want mogelijk was je van plan te ontsnappen.
Sommige gevangenen hadden een rode stip op hun rug omdat die een hoger ontsnapping risico zouden hebben. Dus zeker een doelwit zouden ze in de verboden zone komen.
Tot zo ver een verhaal dat ik ook in andere herinneringskampen wel heb gehoord. Maar het verhaal ging verder. De wachters verveelden zich al snel en dan werd het een “sport” om te kijken of je een gevangene de zone in kon lokken door wat brood te gooien. En aangezien mensen erge honger hadden, werd die verleiding soms te veel. De wachters liepen elkaar dan op te jutten om iemand in zijn been te schieten, of in zijn arm. Wie kan het beste mikken? En uiteindelijk zelfs durf je hem ook dood te schieten?
Mijn maag draaide zich om. Hoe kunnen mensen zover komen dat ze dit een ander mens aan doen?
Maar dan komt de vraag van de gids. Wanneer ben je goed en wanneer ben je fout? Welke keuze zou jij maken?
In de jaren voor de oorlog waren er een hoop Duitsers naar Nederland verhuisd. In Hitler’s beleving waren deze mensen nog steeds Duitser en werden dus door hem opgeroepen. Ze kregen dan de keus: naar het oostfront worden gestuurd om te vechten waarvan je zeker wist dat de kans dat je het zou overleven nihil was. Of op de wachttoren gaan staan bij een kamp in Nederland? Tja, wat zou jij kiezen?
En ben je dan sterk genoeg om niet mee te doen aan de sadistische praktijken onder de groepsdruk? Durf je tegen een kampcommandant in toe gaan? Het is allemaal helaas niet zo zwart wit als we zouden willen. En dit zien we nu in de wereld op veel plekken weer gebeuren. Als je geen neutrale informatie krijgt maar alles maar vanuit een kant hoort en je de keuze moet maken jouw leven en dat van je geliefden of dat van een ander die je niet kent? Wat kies je dan? Wat is goed en wat is fout? Laten we hopen dat we zelf nooit deze keuze hoeven te maken.
De rondleiding over het buitenterrein duurde bijna anderhalf uur. Lopend over grond waar zoveel bloed verloren is gegaan. Ondergedompeld in de verhalen, de een nog gruwelijker dan de ander. Over de schietbaan langs het beeld van de stenen man en door het foto bos. Terug bij de wachttoren was de gehele groep stil en aangedaan. Wij zijn eerst even een kopje koffie gaan drinken om bij te komen voordat we naar het museum gingen.
In het museum draait een korte film. Deze is zonder audiodescriptie maar ik kon het verhaal volgen doordat ik al over het buitenterrein had gelopen. In het voorste gedeelte staan allemaal grote zuilen met een foto. Onder de foto kun je een lade openen met daarin een scanpunt om meer te weten te komen over de persoon op de foto. En lagen er wat persoonlijke voorwerpen van de Persson. Achter glas dus voor mij moeilijk te zien. Maar het luisteren naar de verhalen is ook indrukwekkend.
Achteraan deze ruimte is een hele grote fotowand met een data bank. Hierin kun je een naam, geboorteplaats en geboortedatum invoeren. Staat de persoon in de database dan licht zijn foto op op de wand. Zo’n 47000 mensen staan al in deze database.
De ruimte van het museum is ondergronds en heel donker. Voor mij heel fijn want mijn ogen gaan niet zo lekker op licht. Mocht je restvisus hebben die je kunt gebruiken bij voldoende licht adviseer ik je om een zaklampje mee te nemen.
Ook zijn er nog 100 interviews te beluisteren van overlevenden. Helaas kan dit maar bij twee punten die continu bezet waren. Wij hebben besloten om dit dus maar te laten. We waren ondertussen ook alle twee wel murw geslagen door alle indrukken en hadden behoefte aan frisse lucht.
De terugweg in de auto naar huis was het erg stil……
Nog een kleine noot voor geleidehond bezitters. Ik heb er bewust voor gekozen om mijn hond Claire niet mee te nemen naar deze locatie. Zij en ik zijn beiden erg gevoelig voor sfeer en ik weet wat we elkaar daarin ook kunnen versterken. Omdat ik weet wat dit soort plekken met mij doen wilde ik niet dat ik haar daar extra mee zou belasten. Ook bij de route over de binnenplaats en de toer over het buitenterrein kom je over beladen grond. Of zoals op het herdenkingsbiel staat: deze grond is heilig gemaakt door het bloed van de slachtoffers die hier hun leven hebben gegeven (vrije vertaling). Voor mij voelt het dan niet goed om daar met mijn hond over heen te lopen. Tijdens de toer sta je ook veel stil en dan kan mijn dame lekker gaan snuffelen of graven. Iets dat ik gewoon niet wilde. Voor een ieder zijn eigen keuze hierin. Kijk naar wat voor jou en je hond het beste zal werken. Maar ik weet dus niet hoe het bezoek is om met een geleidehond te doen.